Prvi Srpski narodni odbor osnovan na današnji dan u Zrenjaninu 1918. godine
Autor: Glas javnosti
Prvi Srpski narodni odbor na tlu Vojvodine odnosno uopšte Austrougarske, osnovan je 31. oktobra 1918. u Zrenjaninu, tada Bečkereku, s ciljem prisajedinjenja Srbiji.
U jeku raspada Austrougarske, u jesen 1918. posle proboja Solunskog fronta sredinom septembra i pobedonosnog oslobađanja prostora Kraljevine Srbije, Srbi i drugi Sloveni Vojvodine započeli su organizovanje s ciljem prihvata oslobodilaca, srpske vojske i pripajanja Srbiji.
Srpski narodni odbori organizovani su tih dana širom Vojvodine, i drugde, ali prvi Srpski narodni odbor, koji je prethodio svima, obrazovan je u Zrenjaninu, u to vreme Bečkereku, potonjem Petrovgradu, pri srpskoj crkvi Uspenija Presvete Bogorodice, odnosno domu Srpske crkvene opštine, tada Karlovačka mitropolija, inicijativom najuglednijih prvaka Srba centralnog Banata.
Više uglednih građana, advokata, intelektualaca, sveštenih lica, poslovnih ljudi, sastali su se tada kako bi nedvosmisleno uticali na potonji razvoj prilika u Banatu.
Utemeljenju Srpskog narodnog odbora, osnivačkoj sednici, održanoj 31. oktobra 1918. godine, prisustvovali su dr Slavko Županski (1880 - 1959) advokat, dr Andrija Vasić, takođe advokat, Žarko Stakić, protojerej, Dragutin Mojić, takođe sveštenik, Živko Terzin, Milan Rakić, Pavle Ristić, Svetozar Isaković, Jefta Vukov.
Za predsedavajućeg Srpskog narodnog odbora izabran je tada dr Andrija Vasić, na sugestiju dr Slavka Županskog, dok su za potpresednike birani Živojin Terzin i Slavko Županski.
Dok je kao vid posebnog uvažavanja, za počasnog predsednika izabran dr Emil Gavrila, stari, ugledni prvak Srba tog kraja, koji se tada nije nalazio u Banatu, pošto su ga austromađarske vlasti prethodno, zbog njegovih poznatih dugogodišnjih nacionalno političkih aktivnosti, pritvorile i internirale u Budimpešti.
Emil Gavrila (1861 - 1933) poznati advokat iz Bečkereka, narodni prvak Srba u Austrougarskoj, potonji je učesnik Velike narodne skupštine u Novom Sadu koja je proglasila prisajedinjenje Vojvodine Kraljevini Srbiji, da bi u Kraljevini Jugoslaviji postao i član Senata. U vreme Dvojne monarhije, uređivao je takođe novosadsku Zastavu, bio saradnik lista Srpska samozakonija, koji je vodio takođe znameniti srpski nacionalni borac Žarko Miladinović, advokat iz Rume. Biran je za poslanika iz Bečkereka.
Posvećeno se bavio problemom srpske crkvene autonomije u Ugarskoj, koja je poslednjih decenija Austrougarske bila posebno ugrožena. Pomagao je takođe pokret Srba za ravnopravnost u BiH.
Prevashodna zamisao prvaka novoobrazovanog Srpskog narodnog odbora bila je priprema dočeka oslobodilaca, srpske vojske, a isto tako preuzimanje institucija vlast kako u Bečkereku tako uopšte u Banatu.
Dr Slavko Županski, u svojstvu potpredsednika Srpskog narodnog odbora, tumačio je: (…) "Organizam Austrougarske nije mogao da izdrži tegobu dugog i teškog rata. Sredinom 1918. godine javljaju se nesporni znaci da počinje rasulo, a kada je posle proboja na Solunskom frontu bilo izvesno da se navala približava mađarskoj granici, svi su izgubili glave. Mi, Srbi u Vojvodini, imali smo zadatak da organizujemo sve narodne snage za dejstvo u pogodnom trenutku i na pogodnom mestu. Mi, Bečkerečani, obavili smo tu radnju tačno i časno".
Prvi put su tada na Srpskom narodnom odboru javno saopštena opredeljenja Srba Banata, odnosno ondašnje Torontalske županije (koja je obuhvatala najveći deo današnjeg srpskog dela Banata) za ujedinjenje, odnosno prisajedinjenje Kraljevini Srbiji.
Grad je konačno oslobođen ulaskom srpske vojske 17. novembra 1918. godine, kada se srpska zastava najzad zaviorila i na zdanju Palate županije, današnje Gradske kuće Zrenjanina.
Paralelno su trajale pripremne aktivnosti za sazivanje Velike narodne skupštine Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Novom Sadu, koja je zakazana za 25. novembar, kada je proglašeno prisajedinjenje Vojvodine Kraljevini Srbiji, što je tada značilo Banata, Srema, Bačke i Baranje.
Poslanici Bečkereka za Veliku narodnu skupštinu, birani su 22. novembra, u zdanju Palate županije, u velikoj svečanoj dvorani, kada je tokom zasedanja u sklopu pete tačke dnevnog reda razmatrano kakav stav valja zauzeti na temu ulaska u novu, najavljenu državnu zajednicu.
Odbornici Zrenjanina, odnosno tada Bečkereka, odigrali su tada posebnu važnu, istorijsku, ulogu na polju nacionalnog ujedinjenja.
Jednoglasni stav Srba Bečkereka, odnosno članova Srpskog narodnog odbora, bio je da se ima pre svega težiti prisajedinjenju Vojvodine Kraljevini Srbiji, a da se tek potom može razmatrati šire jugoslovensko ujedinjenje.
Istovetan stav zauzela je potom Velika narodna Velike narodne skupštine Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Novom Sadu, 25. novembra, na šta je bitan uticaj imao Jaša Tomić (1856 - 1922) srpski novinar i pisac, političar, jedan od najistaknutijih prvaka Srba Vojvodine u vreme Austrougarske.
Dr Slavko Županski tvrdio je da je u tom smislu pretežnu ulogu imao stav odbornika Bečkereka, odnosno Banata uopšte, te da je njihov promišljeni i utemeljni stav odlučujuće doprineo da prisajedinjenje Srbiji u svakom slučaju ima prethoditi ma kakvim daljim odlukama odnosno mogućim integracijama. Na taj način ostvarene su vekovne težnje Srba Vojvodine, Banta, Bačke, Srema i Baranje, da postanu sastavni deo Srbije.
Glas Javnosti/ T02S
SKINI APLIKACIJU
