Sicilija=Srbija: Izgradnja Beograda, Novog Sada, Niša po principima mafijaškog urbanizma u Palermu

Mafijaška izgradnja Palerma tokom 90-ih godina bila je tragična posledica duboko ukorenjene korupcije i kriminalnog uticaja u Siciliji. Upoređivanje mafijaške gradnje Palerma tokom 90-ih sa savremenim načinom gradnje u Srbiji otkriva određene sličnosti u mehanizmima korupcije.

Mafijaška izgradnja Palerma tokom 90-ih godina 20. veka predstavljala je jedan od najmračnijih aspekata urbanog razvoja Sicilije. Ovaj fenomen, poznat kao "betonska Sicilija", bio je deo šireg procesa koji je započeo još 60-ih godina, kada je mafija počela da zloupotrebljava urbanističke planove radi stvaranja profita kroz građevinske projekte. Do 90-ih, ova praksa dostigla je vrhunac, sa dalekosežnim posledicama po ekonomiju, kulturu i sam identitet Palerma.

Urbanistička korupcija i "mafijaška" arhitektura

Mafijaški klanovi, najčešće povezani s Koza Nostrom, stekli su ogromnu kontrolu nad građevinskim sektorom u Palermu. Koristeći uticaj u gradskim vlastima, uspevali su da dobiju dozvole za izgradnju i iznudili korupciju na svim nivoima administracije. Mnoge istorijske vile i zdanja iz 18. i 19. veka bili su srušeni da bi se napravilo mesto za jeftine i nekvalitetne stambene zgrade.

foto: Glas javnosti

Ova "arhitektura betona" postala je simbol mafijaške pohlepe. Prostori namenjeni parkovima, kulturnim centrima ili javnim institucijama često su pretvarani u ogromne stambene blokove koji su bili gotovo neprikladni za život.

Mehanizam zarade

Mafija je zarađivala na nekoliko načina:

Fiktivne građevinske kompanije – Mnoge firme koje su radile na izgradnji pripadale su mafijaškim klanovima.
Pranje novca – Građevinski sektor je služio za pranje novca stečenog trgovinom drogom i drugim ilegalnim aktivnostima.
Kontrola resursa – Klanovi su držali monopol na nabavku građevinskog materijala, kao što su cement i čelik.

Socijalne i kulturne posledice

Tokom 90-ih godina, Palermo je postao primer "urbanog haosa". Nedostatak planiranja i kvalitetne infrastrukture doveo je do: pretrpanih stambenih blokova bez osnovnih uslova za život, eksplozije kriminala u siromašnim četvrtima, gubitka kulturnog i istorijskog identiteta grada.

Antimafijaški pokreti

Međutim, kraj 90-ih doneo je i otpor protiv mafijaškog sistema. Ličnosti poput sudija Đovanija Falkonea i Paola Borselina, kao i angažovanje mladih aktivista, podstakli su talas reformi. Ovaj pokret je rezultirao pojačanim pritiskom države na mafiju i postepenim slabljenjem njenog uticaja u građevinskom sektoru.

Sicilija - Srbija

Upoređivanje mafijaške gradnje Palerma tokom 90-ih sa savremenim načinom gradnje u Srbiji otkriva određene sličnosti u mehanizmima korupcije, ali i značajne razlike u obimu, kontekstu i posledicama.

Korupcija i nepotizam

Kao što su mafijaški klanovi u Palermu koristili svoje veze sa lokalnim vlastima, tako u Srbiji danas postoje brojni izveštaji o korupciji u urbanističkim planovima i javnim tenderima.
Uticaj krupnog kapitala i bliske veze između investitora i lokalnih vlasti često rezultuju donošenjem urbanističkih planova koji ne uzimaju u obzir javni interes.

Neadekvatna infrastruktura

U Palermu su tokom mafijaške gradnje rušene istorijske građevine i pravljeni nekvalitetni blokovi. U Srbiji danas, naročito u Beogradu, svedoci smo izgradnje velikih stambenih kompleksa poput „Beograda na vodi“, koji mnogi kritičari smatraju neplaniranim i neusklađenim sa postojećom infrastrukturom.

foto: Glas javnosti

Urbanistički haos dovodi do problema poput nedostatka škola, vrtića, zelenila i javnog prostora, što stvara prezasićene i nefunkcionalne gradske četvrti.

Pranje novca

Kao što je mafija u Palermu koristila građevinski sektor za pranje novca, u Srbiji se često čuju spekulacije o tome da građevinski sektor služi kao legalan okvir za ulaganje sredstava stečenih sumnjivim poslovima.

Kontekst organizovanog kriminala

U Palermu je mafija direktno kontrolisala građevinski sektor, od izdavanja dozvola do realizacije projekata. U Srbiji je mafijaški uticaj indirektan i obično se krije iza legalnih struktura poput velikih korporacija ili politički povezanih preduzeća. Mafijaška gradnja u Palermu je često uključivala otvoreno zastrašivanje, dok je u Srbiji korupcija sofisticiranija i manje očigledna.

Međunarodni uticaj

U slučaju Palerma, gradnja je bila lokalizovana i vezana za sicilijanske klanove. U Srbiji, veliki deo građevinskih investicija dolazi od međunarodnih korporacija ili fondova, često uz podršku države, što daje globalni karakter savremenoj gradnji.

Arhitektonski standardi

Dok je mafijaška gradnja u Palermu bila poznata po veoma niskom kvalitetu i korišćenju najjeftinijih materijala, u Srbiji moderni objekti, poput luksuznih kompleksa, često imaju visoke standarde za određene segmente, iako su ponekad nefunkcionalni u urbanističkom kontekstu.
Reakcija javnosti

U Palermu je antagonizam protiv mafijaške gradnje počeo da se razvija tek krajem 90-ih, dok u Srbiji postoje aktivni građanski pokreti i organizacije koje od samog početka osporavaju kontroverzne projekte, poput „Ne davimo Beograd“.

Posledice za urbane centre

U Palermu, posledice mafijaške gradnje ostavile su dugotrajne socijalne i ekonomske probleme, poput degradacije javnog prostora i povećanog siromaštva.

U Srbiji, savremena gradnja često dovodi do gentrifikacije, gde stanovnici nižeg ili srednjeg sloja moraju da napuste svoje domove zbog rastućih troškova života u novim i skupim kompleksima.
Zaključak

foto: Glas javnosti

Iako Srbija danas ne doživljava direktan mafijaški uticaj na gradnju kao Palermo 90-ih, prisutna je duboka povezanost između politike, kapitala i građevinskog sektora. Dok mafijaška gradnja u Palermu ostaje kao simbol korupcije i destrukcije, srpski urbani razvoj danas predstavlja primer kako nedostatak transparentnosti i javnog dijaloga može dovesti do sličnih, mada suptilnijih, problema

Niš, Novi Sad, Kragujevac

Iako svaki grad ima svoje specifičnosti, urbani razvoj u Srbiji karakterišu neplanirana ekspanzija, korupcija i zanemarivanje javnog interesa. Niš, Novi Sad i Kragujevac pokazuju znake sličnih problema kao Palermo tokom mafijaške izgradnje, iako u manje drastičnoj formi.  U sva tri grada, kao i u Beogradu, urbanistički planovi se često donose bez uključivanja građana ili javnosti. To stvara osećaj odsustva transparentnosti i pojačava nepoverenje u lokalne vlasti. Luksuzni kompleksi u Novom Sadu, ali i novi stambeni blokovi u Nišu i Kragujevcu, dovode do porasta cena nekretnina i izmeštanja siromašnijih stanovnika na periferiju. Politička povezanost investitora i vlasti igra ključnu ulogu u svim većim gradovima, gde se urbanistički planovi često menjaju u korist krupnog kapitala.

Niš - neplanska izgradnja i urbani haos

Niš je poslednjih godina doživeo ekspanziju u izgradnji stambenih i komercijalnih objekata, ali često bez jasnog urbanističkog plana. Nove zgrade se grade na račun zelenih površina i javnog prostora, što dovodi do smanjenja kvaliteta života u pojedinim delovima grada. Jedan od primera je prekomerna izgradnja u naseljima kao što su Pantelej i Delnička dolina, gde infrastruktura (škole, vrtići, putevi) ne prati porast broja stanovnika. Uticaj lokalnih građevinskih tajkuna i njihova povezanost sa opštinskim vlastima često dovode do sumnjivih urbanističkih odluka. Izdavanje dozvola je sporo i netransparentno, što otvara prostor za korupciju. Kao i u Palermu, Niš je izgubio neke od svojih istorijskih građevina. Rušenje starijih objekata, poput kuća iz perioda otomanske ili srpske moderne, često se vrši radi izgradnje novih, nefunkcionalnih objekata.

Novi Sad - prevelika izgradnja

Novi Sad je postao „magnet“ za investitore, što je rezultiralo izgradnjom luksuznih stambenih kompleksa, posebno na obalama Dunava i u centru grada. Projekti poput „Novog naselja“ i „Kampusa“ dovode do neravnoteže između urbanog razvoja i očuvanja kulturnog nasleđa.
Kontroverzan primer je izgradnja u Podgrađu Petrovaradinske tvrđave, što mnogi smatraju ugrožavanjem kulturnog nasleđa. Kao i u Beogradu, javni prostori u Novom Sadu sve više prelaze u privatne ruke. Obale Dunava, nekada dostupne svim građanima, sada su delimično zatvorene zbog izgradnje privatnih kompleksa i marina. Rast broja stanovnika zbog migracija i povećane izgradnje vrši ogroman pritisak na saobraćaj, kanalizaciju i druge usluge. Infrastrukturni kapaciteti ne prate brzinu izgradnje.

foto: Glas javnosti

Kragujevac - postindustrijska transformacija

Kao bivši industrijski centar, Kragujevac prolazi kroz tranziciju ka stambeno-komercijalnom gradu. Međutim, mnogi napušteni industrijski kompleksi, poput „Zastave“, nisu integrisani u nove urbanističke planove. Umesto kreativne reupotrebe starih objekata, često se grade novi kompleksi na periferiji grada, što dovodi do širenja urbanog pojasa bez jasnog plana. Za razliku od Novog Sada i Beograda, Kragujevac se suočava sa nedostatkom velikih investitora. Lokalne građevinske firme dominiraju tržištem, ali su resursi ograničeni, što često dovodi do manje kvalitetne gradnje. Kragujevac ima manje problema sa uništavanjem zelenih površina u odnosu na druge gradove, ali je primetan pritisak na pojedine delove grada, poput Šumarica, koji se postepeno urbanizuju.

Kako ukinuti investitorski urbanizam?

Ukidanje investitorskog urbanizma u Srbiji predstavlja izuzetno složen i dugotrajan zadatak, jer podrazumeva sistemsku transformaciju koja bi morala da obuhvati različite aspekte društva. U osnovi ovog problema leže duboko ukorenjeni interesi privilegovanih investitora, povezanih sa političkim strukturama, kao i koruptivni mehanizmi koji omogućavaju donošenje urbanističkih odluka na štetu javnog interesa. Da bi se investitorski urbanizam zamenio održivim modelom razvoja, potrebno je preduzeti mere koje će osnažiti institucije, uključiti javnost u proces donošenja odluka i podstaknuti transparentnost i odgovornost na svim nivoima.

Ukidanje investitorskog urbanizma u Srbiji je dugotrajan proces koji zahteva temeljne promene u institucionalnom, zakonodavnom i društvenom sistemu. Iako će suočavanje sa korupcijom i duboko ukorenjenim interesima biti izazovno, sistemske reforme, aktivno uključivanje javnosti i promocija održivih modela razvoja mogu dovesti do značajnog poboljšanja. Ako se ove mere budu dosledno primenjivale, urbanizam u Srbiji može se preusmeriti sa puta profiterstva ka izgradnji gradova u kojima je kvalitet života građana u prvom planu.

Glas javnosti

SKINI APLIKACIJU