Ruralna područja u EU sve praznija

Ruralne oblasti u EU sve više upadaju u „zamke razvoja“ odnosno nisu sposobne da zaustave masovni odliv stanovništva, posebno mladih, i da privuku ljude u radnom dobu.

Zbog nemogućnosti da konkurišu velikim poljoprivrednim kompanijama, za 15 godina je ugašeno dva miliona malih komercijalnih gazdinstava i sa njima 3,8 miliona radnih mesta. Bitka za podmlađivanje sela vodi se na više frontova, od predloga da se uvedu efikasniji finansijski podsticaji za manje razvijena područja, do razvoja kratkih lanaca snabdevanja i posebnih ekoloških regiona – biodistrikta.

Evropa doslovno postaje Stari kontinent. Sve manje Evropljana se rađa, a priliv doseljenika iz drugih delova sveta tek donekle ublažava ovaj problem. Samo između 2015. i 2020. godine, Evropska unija je izgubila 3,5 miliona ljudi radnog doba, starih između 25 i 64 godine. Predviđa se da će izgubiti dodatnih 35 miliona između 2020. i 2050. godine, od stanovništva koje trenutno broji oko 447 miliona ljudi. Sa 15% stanovnika mlađih od 15 godina i 21% starijih od 65 godina, tri od pet stanovnika EU trenutno rade i za sebe i za još dvoje ljudi.

Još veći problem su ogromne regionalne nejednakosti u odnosu između mlade i stare populacije. Mladi se sve više koncentrišu u velikim gradovima, gde imaju najbolje mogućnosti za obrazovanje, zapošljavanje i napredak. U međuvremenu, preostala područja zaostaju, jer imaju sve manje ljudi u radnom dobu, posebno onih koji su fakultetski obrazovani.

Pixabay

Prema podacima Eurostata, nešto više od 30% stanovništva EU živi u ruralnim područjima, koja čine oko 80% površine Evropske unije. Između 2015. i 2020. godine, iz 355 od 406 ruralnih regiona u EU, mnogo više ljudi se iselilo nego što se doselilo. Broj mladih i ljudi u radnom dobu najviše je opao. Nasuprot tome, broj stanovnika starijih od 65 godina u ruralnim oblastima povećavao se tokom istog perioda u proseku za 1,8% svake godine.

Iako je depopulacija sela manje izražena na zapadu nego na istoku Evrope, sve ruralna područja su pogođena u većoj ili manjoj meri. O tome govore i upozorenja stručnjaka koji se bave ruralnim razvojem o „praznoj Španiji“, „zaboravljenoj Francuskoj“, „umirućoj Rumuniji“…

Zamke razvoja

Skoro 50 regiona u Evropskoj uniji je već uhvaćeno u takozvane „zamke razvoja“, odnosno nisu u mogućnosti da zaustave masovni odliv stanovništva, posebno mladih i da privuku ljude u radnom dobu. Trenutno, takvih regiona je najviše u Bugarskoj, Rumuniji, Mađarskoj i Hrvatskoj, ali su prisutni i na jugu i severozapadu Italije, istoku Nemačke i nekim delovima Češke, Poljske, Francuske, Grčke i Portugala. Još oko 30 regiona je u opasnosti da uskoro upadnu u razvojne zamke, posebno u zemljama poput Španije, Francuske, Grčke, Poljske, Finske, Litvanije i Letonije.

U analizama koje se bave masovnim odlaskom stanovništva i odlivom mozgova iz sela, ističe se da ovi procesi sve više liče na začarani krug. Naime, ako se u regionima koji su manje razvijeni ne zaustavi iseljavanje stanovnika, naročito mladih, onda se povećava rizik da će u tim područjima biti ukinute javne i privatne usluge zbog nedostatka korisnika.

S druge strane, zašto bi mladi ostali ili se vratili u mesta u kojima nema vitalne infrastrukture i usluga koje su neophodne ne samo za poslovanje, nego i za svakodnevni život? Narodski rečeno, kako je to opisala stanovnica jednog sela na jugoistoku Srbije, „šta da radiš kad moraš se razboliš poslednjeg četvrtka u mesecu, jer samo tada dolazi lekar iz Surdulice“.

Dok u nagomilanim teškoćama uspe da se razmrsi „šta je kokoška, a šta jaje“, manje razvijeni regioni se višestruko iscrpljuju – ljudski, ekonomski i u pogledu infrastrukture. Oni sve više zaostaju za nacionalnim prosekom, postajući „rak rana“ ne samo ekonomskog, već i ukupnog društvenog razvoja.

Poseban budžet za opustela područja?

Ključ za rešavanje ovog problema leži u „preporodu ruralnih sredina“, konstatuju u Evropskoj komisiji. Ali, to je jedna od onih preporuka koja nalikuje savetu lekara da se ne nervirate – dakle, postavlja se pitanje kako je sprovesti u praksi? Imajući u vidu da su sela opustela iz mnogih razloga koji se međusobno nadovezuju i vremenom sve više usložnjavaju, ne postoji jedno rešenje za njihovu revitalizaciju.

U Evropskoj uniji u toku su rasprave o promenama u poreskoj politici, kojima bi se obezbedili efikasniji podsticaji za ulaganja u manje razvijene regione. Diskutuje se i o tome da se prilikom određivanja takvih mera uzmu u obzir fizičke prepreke sa kojima se suočavaju najizolovanija područja, poput ostrva i zabačenih naselja u planinama, gde je nezaposlenost mladih višestruko veća od evropskog proseka.

Jedan od predloga je i da se Koheziona politika EU kojom je predviđeno da se najmanje 5% budžeta odvaja za ruralna područja uskladi sa Zajedničkom poljoprivrednom politikom, i da se uspostavi posebna budžetska linija za regione sa ozbiljnim i dugoročnim demografskim problemima.

Velika gazdinstva „pojela“ mala

Borba za sela je pre svega bitka za opstanak malih poljoprivrednih proizvođača. Prema podacima Eurostata, EU je izgubila 5,3 miliona poljoprivrednih gazdinstava između 2005. i 2020. godine, među kojima je najviše malih. Poražavajući su podaci čak i za mala gazdinstva koja su klasifikovana kao komercijalna. Njihov broj je od 2007. do 2002. smanjen za dva miliona, što je pad od 44%, dok je istovremeno broj poljoprivrednih preduzeća sa godišnjim prihodom većim od 250.000 evra porastao za 56%.

Tokom 15 godina, između 2007. i 2022. godine, gazdinstva sa prosečnim prihodom manjim od 15.000 evra godišnje, zabeležila su pad zarade od 18%. U istom periodu, veliki proizvođači sa godišnjim prihodom većim od 250.000 evra godišnje – koji čine samo 8% komercijalnih gazdinstava u EU – zabeležili su u proseku porast zarade od 84%. Ovih 8% preduzeća takođe prikuplja 39% poljoprivrednih subvencija EU za komercijalna gazdinstva i drži 70% ukupnog broja odobrenih kredita.

Ako se pogledaju samo najveća gazdinstva, sa godišnjim prihodom većim od 500.000 evra godišnje, slika je još drastičnija. Ovi proizvođači predstavljaju svega 3% svih komercijalnih gazdinstava u EU, ali ostvaruju 39% ukupnog prihoda u poljoprivrednoj proizvodnji. Njihov broj se skoro udvostručio tokom pomenutih 15 godina, na 117.000, pri čemu su najveći proizvođači ujedno i najveći zagađivači životne sredine.

U istom periodu, broj malih gazdinstava se skoro prepolovio, što je proizvelo duboke ekonomske i društvene posledice. Zaposlenost na komercijalnim imanjima u EU je opala za gotovo 40%, pri čemu je na malim gazdinstvima izgubljeno 3,8 miliona radnih mesta, što je smanjenje od 58% između 2007. i 2022. godine. Tokom tog vremena, najveći poljoprivredni proizvođači su otvorili tek nešto više od 300.000 novih radnih mesta.

Od kuće do kuće

Stoga je jedna od mera kojima EU nastoji da podrži mala poljoprivredna gazdinstva razvoj kratkih lanaca snabdevanja, koji direktnije povezuju lokalne proizvođače i potrošače. Ovi lanci smanjuju broj posrednika u prodaji proizvoda, omogućavaju primarnim proizvođačima veću zaradu, uz uštedu resursa koji su neophodni kada se proizvodi transportuju na udaljene destinacije.

Lokalni poljoprivredni proizvodi mogu da se prodaju direktno na „kućnom pragu“ u okviru gazdinstva, na obližnjim pijacama, kroz usluge seoskog turizma, na lokalnim poljoprivrednim događajima ili kulturnim manifestacijama, u ugostiteljskim objektima, specijalizovanim radnjama, a u poslednje vreme sve češće i preko interneta.

Bez obzira na koji način se vrši direktna prodaja, kratki lanci snabdevanja mogu značajno da doprinesu održivom razvoju seoskih zajednica, naročito u područjima koja su organizovana kao ekološki regioni ili biodistrikti. Razlog je u tome što se razvoj ovakvih regiona zasniva na mnogo sveobuhvatnijem konceptu, čija je suština da se prepoznaju zajednički interesi svih koji žive u tom kraju i da se zahvaljujući tome mnogo bolje povežu međusobno, ali i sa većim urbanim centrima.

Glas javnosti /B07S

SKINI APLIKACIJU